Program rozwoju przeszczepiania narządów

Liczba wykonywanych przeszczepień narządów w Polsce jest wciąż bardzo niska. Analizy dotyczące przeszczepiania narządów w Europie i na świecie przygotowywane dla Rady Europy i Komisji Europejskiej oraz WHO przez Narodową Organizację Przeszczepiania w Hiszpanii potwierdzają, że liczba pobieranych i przeszczepianych narządów w Polsce jest znacznie niższa niż w większości krajów europejskich. Z inicjatywy Polskiej Unii Medycyny Transplantacyjnej w 2009 roku powstał program Partnerstwo dla Transplantacji, nad którym w 2010 roku patronat objęła Pani Minister Zdrowia, Dr Ewa Kopacz.

Zasadniczym celem programu Partnerstwo dla Transplantacji jest:

1. Zwiększenie aktywności w zakresie pobierania narządów od zmarłych poprzez utworzenie stanowisk koordynatorów transplantacyjnych w szpitalach (wymaga to akceptacji dyrekcji i organów założycielskich szpitali)

2. Rozwój programu przeszczepiania nerek od dawców żywych.

Partnerstwo dla Transplantacji jest ogólnopolskim projektem, realizowanym w poszczególnych województwach. Poza szeroko rozumianym społeczeństwem, kluczowymi grupami w jego realizacji są: środowisko medyczne (lekarze, pielęgniarki, dyrektorzy szpitali, okręgowe izby lekarskie), przedstawiciele administracji państwowej i samorządowej, w tym m.in.: wojewodowie i marszałkowie województw, prezydenci miast wojewódzkich, dyrektorzy wojewódzkich oddziałów NFZ, rektorzy miejscowych uczelni medycznych, przewodniczący konwentów powiatów oraz dyrektorzy największych szpitali. Bardzo ważne jest też zaangażowanie nauczycieli, młodzieży szkolnej oraz Kościoła. Partnerami Programu są także Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej, Centrum Koordynacyjno – Organizacyjne ds. Transplantacji „Poltransplant” oraz konsultanci wojewódzcy ds. anestezjologii i intensywnej terapii, nefrologii i dializoterapii, neurochirurgii i neurologii.

Oficjalne wdrażanie programu Partnerstwo dla Transplantacji rozpoczyna się poprzez podpisanie Listu Intencyjnego w danym województwie.

Obecnie projekt jest realizowany w województwach: małopolskim, podkarpackim, warmińsko-mazurskim, mazowieckim, lubuskim, zachodniopomorskim, wielkopolskim, kujawsko-pomorskim, dolnośląskim, opolskim i lubelskim, a docelowo ma objąć cały kraj.

Podstawą powodzenia programu jest współpraca całego społeczeństwa!

Działania priorytetowe

• Przekonanie dyrekcji i organów założycielskich szpitali do tworzenia stanowisk koordynatorów transplantacyjnych w szpitalach (5-7 koordynatorów w szpitalach w województwie)
• Organizacja warsztatów edukacyjno-psychologicznych dla lekarzy, poświęconych śmierci mózgu i rozmowie z rodziną zmarłego
• Zaangażowanie szerokiego środowiska lekarskiego do współpracy
• Współpraca z władzami samorządowymi i rządowymi w poszczególnych województwach
• Program edukacyjny dla młodzieży i nauczycieli
• Promocja dawstwa narządów przez Kościół katolicki
• Kampania społeczna podnosząca świadomość Polaków na temat transplantacji narządów

Podpisanie listu intencyjnego dotyczącego „Partnerstwa dla Transplantacji” w województwie małopolskim

W dniu 22 września 2009 roku przedstawiciele środowiska medycznego oraz władz samorządowych i rządowych w Małopolsce podpisali list intencyjny, formujący szeroką koalicję podmiotów wspierających rozwój medycyny transplantacyjnej w regionie. Zgodnie z założeniami dokumentu, celem współpracy jest wzrost liczby przeszczepów narządów pobieranych od osób zmarłych oraz rozwój programu przeszczepiania nerek od dawców rodzinnych w Małopolsce.

Wśród sygnatariuszy listu znaleźli się Małopolski Urząd Wojewódzki, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Urząd Miasta Krakowa, Uniwersytet Jagielloński-Collegium Medicum, Okręgowa Rada Lekarska w Krakowie, Małopolski Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia, Fundacja Zdrowia Publicznego oraz Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej.

Spotkanie ze starostami województwa małopolskiego

Dr Piotr Przybyłowski, konsultant ds. transplantologii klinicznej w województwie małopolskim wziął udział w posiedzeniu Konwentu Starostów Województwa Małopolskiego w dniu 17 listopada 2009 roku w Trzebini. Wśród omawianych tematów znalazły się sytuacja transplantologii w województwie oraz Program „Partnerstwo dla Transplantologii”.

Podczas spotkania dr Przybyłowski przekonywał starostów, że podlegające im szpitale powinny zatrudniać koordynatorów transplantacyjnych odpowiedzialnych za sprawny przebieg procesu przeszczepienia narządów, a także powoływać komisje mogące orzekać o śmierci mózgu człowieka. Jak tłumaczył, jedynie rozwój i sprawne działanie struktur oraz osób odpowiedzialnych za transplantacje organów mogą zapewnić mieszkańcom poszczególnych powiatów dostęp do tej formy leczenia, która ratuje zdrowie i życie chorych.

Problem transplantacji narządów w województwie małopolskim jest omawiany ponownie podczas spotkań roboczych w wybranych szpitalach w regionie od początku 2010 roku, w których biorą udział przedstawiciele organów założycielskich, dyrekcja, a także ordynatorzy oddziałów anestezjologii i intensywnej terapii.

O transplantacji narządów

Transplantacja narządów jest metodą leczenia ratującą życie i zdrowie pacjentów. Stosuje się ją w przypadku schyłkowej niewydolności organów, takich jak nerki, serce, wątroba, płuca, trzustka, jelita. Leczenie to umożliwia powrót do zdrowia około 1-1,5 tysiącom osób w skali roku.

Poważne i nieodwracalne uszkodzenia narządów mogą występować od urodzenia, np. w wyniku wad genetycznych, a także na skutek silnego urazu czy wyniszczającej choroby. W wielu przypadkach jedyną skuteczną formą terapii jest przeszczep określonego narządu. O jego potrzebie decyduje lekarz, który zgłasza pacjenta do wyspecjalizowanego ośrodka transplantacyjnego, w którym chory jest poddawany specjalnym badaniom kwalifikującym, a następnie zgłaszany do Krajowej Listy Osób Oczekujących na Przeszczepienie.

Możliwość przeszczepienia organów jest warunkowana wieloma czynnikami. Do najważniejszych z nich należą niewykluczające się wzajemnie grupy krwi dawcy i biorcy, a także stopień zgodności pomiędzy antygenami zgodności tkankowej (HLA, z ang. Human Leukocytes Antigens), które mogą wpływać na proces odrzucenia przeszczepu. Antygeny te znajdują się w białych ciałkach krwi i są różne dla każdego człowieka, z wyjątkiem bliźniaków jednojajowych. Do innych ograniczeń należą m.in. ogólny stan zdrowia chorego czy też rozmiary ciała dawcy i biorcy.

Wykorzystywane w transplantologii narządy pochodzą głównie od dawców zmarłych. Jedynie nerki i fragmenty wątrób mogą być pobierane od dawców żywych, lecz odsetek tego rodzaju pobrań jest stosunkowo niewielki. Szacuje się, że na świecie co czternaście minut kolejna osoba jest kwalifikowana do zabiegu, a codziennie piętnaście osób umiera nie mogąc się doczekać przeszczepu.

Organy pobierane od dawców zmarłych odgrywają kluczową rolę w ratowaniu ludzkiego życia. Rozpoznanie potencjalnego dawcy wiąże się z przeprowadzeniem szeregu specjalistycznych testów, pozwalających na stwierdzenie śmierci mózgowej, czyli stanu, w którym w mózgu nie występują już żadne funkcje życiowe. Śmierć mózgowa jest nieodwracalna, a osoba w takim stanie jest uznana za zmarłą, mimo że jej ciało może funkcjonować z pomocą aparatury medycznej. Do śmierci mózgu dochodzi najczęściej wskutek jego rozległych uszkodzeń (głównie pnia mózgu) i zatrzymania dopływu krwi dłuższym niż kilka minut. Po rozpoznaniu śmierci mózgowej, co następuje najczęściej, gdy brak dopływu krwi do mózgu przekracza 10-12 godzin, i przy braku przeciwwskazań zdrowotnych, lekarze kwalifikują zmarłego do operacji pobrania organów. Szacuje się, że narządy jednego dawcy mogą uratować lub przedłużyć życie siedmiu osobom.

Należy podkreślić, że w Polsce obowiązuje zasada domniemanej zgody na pobranie,co reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2006 roku. Oznacza to, że można pobrać organy od zmarłej osoby, jeśli nie wyraziła ona sprzeciwu (osobiście lub listownie) w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów. W praktyce decyzja ta jest zawsze konsultowana z rodziną.

Spotkania z dyrektorami szpitali w Małopolsce

Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej zorganizowała spotkania z dyrektorami szpitali w Małopolsce, w których są zatrudnieni absolwenci Podyplomowego Studium Koordynatorów Przeszczepiania Narządów WUM. W spotkaniach uczestniczyli także przedstawiciele władz samorządowych, reprezentujący organy założycielskie placówek.

Celem przeprowadzonych rozmów było przekonanie osób zarządzających szpitalami do utworzenia samodzielnych stanowisk koordynatorów transplantacyjnych, a także zaktywizowanie środowiska lekarskiego do włączenia się w działania służące zwiększeniu liczby przeszczepów w regionie.
Podczas spotkań została omówiona ponadto bieżąca sytuacja transplantologii w województwie małopolskim oraz Program „Partnerstwo dla Transplantacji”. Moderatorem spotkań był dr Piotr Przybyłowski, konsultant ds. transplantologii klinicznej w województwie.

Podpisanie listu intencyjnego dotyczącego „Partnerstwa dla Transplantacji” w województwie podkarpackim

W dniu 26 kwietnia 2010 roku, podczas sympozjum poświęconego problematyce przeszczepiania narządów pt. „Przeszczep to drugie życie” w Rzeszowie, władze województwa podkarpackiego oraz przedstawiciele środowiska medycznego podpisali drugi w Polsce list intencyjny, którego celem jest zainicjowanie działań zmierzających do poprawy trudnej sytuacji transplantologii w regionie.

Wśród sygnatariuszy listu znaleźli się Podkarpacki Urząd Wojewódzki, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Urząd Miasta Rzeszowa, Podkarpacki Oddział Wojewódzki NFZ, Podkarpackie Kuratorium Oświaty, Okręgowe Izby Lekarskie w Rzeszowie i Krakowie, a także Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej, Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do spraw Transplantacji „Poltransplant” oraz Biuro Posła do Parlamentu Europejskiego Elżbiety Łukacijewskiej.